In ‘Oer en andere tijden’ maalt Tokarczuk de tijd
Olga Tokarczuk, ‘Oer en andere tijden’ 
Als geen andere schrijver slaagt de Poolse Olga Tokarczuk erin om in te zoomen op het kleine om iets te vertellen over het grote. Ze won er dan ook de Nobelprijs Literatuur voor. In ‘Oer en andere tijden’ beschrijft de schrijfster de handel en wandel van een kleine dorpsgemeenschap om haar licht te laten schijnen op de 20e-eeuwse geschiedenis van Polen. En het is een grootlicht.
De dorpsgemeenschap staat bekend onder de naam Oer, ‘een plek gelegen in het midden van het heelal’. De gemeenschap staat nogal op zichzelf en weert alles wat buiten haar grenzen ligt. Maar van zodra die grenzen verbrokkelen, dringt de buitenwereld binnen en confronteert ze de bewoners met al het goede en slechte van de overkant.
Generatieconflict
Al in de beginpagina’s komt de Eerste Wereldoorlog aankloppen. Michal de molenaar moet aantreden ten dienste van de Russische tsaar en de Duitsers een halt toeroepen. Zijn zwangere vrouw houdt streng toezicht op het werk in de molen tijdens zijn afwezigheid. Tot de nieuwe joodse knecht Eli ten tonele verschijnt. Haar aandacht verslapt. Haar blik zoekt telkens de krachtige schouders waarover Eli zo mooi de zakken meel drapeert. Het wederzijdse verlangen tussen die twee knispert van de pagina’s.
Maar de molen blijft de tijd vermalen en na vier jaar keert Michal terug. Zijn dochter Misia is intussen geboren, een engel na de oorlogsgruwel. Hoewel de vader zijn overgebleven leven ten dienste van zijn dochter stelt, belichaamt Misia een nieuwe generatie die breekt met tradities. En dat leidt tot conflicten. Zeker wanneer Misia het aanlegt met Pawel, een grote blonde jongen die een ‘belangrijk’ iemand wil zijn.
Niet veel later marcheert WOII door de straten van Oer. Het nieuwe leven, de ambitie van de jongeren om het anders en beter te doen dan hun ouders krijgt een flinke knauw. In die mate zelfs dat ze kijken naar ‘de geboorte’ van hun eigen dood. Ze beseffen dat ‘mensen dromen en hun dromen verwarren met wat ze als werkelijkheid beschouwen.’
Verhalenverteller
Tokarczuk illustreert aan de hand van een kleine gemeenschap hoe eeuwenoude tradities vervagen, hoe hiërarchische patronen ontrafelen, hoe oud het moet afleggen tegenover nieuw. Maar de Poolse legt dezelfde kundigheid uit ‘Jaag je ploeg’ aan de dag om het uitgemolken thema zodanig te verpakken dat het lijkt alsof het vers van de koe komt.
Dit doet ze in de eerste plaats door mythes, sprookjes en volksverhalen zodanig te herschrijven dat die in een hedendaagse context een nieuwe betekenis krijgen. Ze keek naar de grote Márquez en zijn ‘Honderd jaar eenzaamheid’ om het magisch realisme een plek te geven in haar familiegeschiedenis.
En net zoals Márquez is Tokarczuk een rasverteller. Ze weet dat het leven niet meer dan een spel is dat je niet kan winnen. Maar met ‘Oer en andere tijden’ probeert ze alvast een pion te verzetten.
