J.M. Coetzee stelt de lezer raadsels voor
J.M. Coetzee, ‘De Pool’ 
We hadden het na de ronduit magistrale Jezustrilogie niet écht meer verwacht. Toch verschijnt er met ‘De Pool’ zowaar een nieuwe roman van J.M. Coetzee. Opmerkelijk: de tot Australiër genaturaliseerde Zuid-Afrikaan ziet zijn romans dezer dagen liever in het Spaans (bij een Argentijnse uitgeverij) of het Nederlands (via de Nederlandse uitgeverij Cossee met vaste vertaler Peter Bergsma) verschijnen. Het blijft vooralsnog wachten op de Engelstalige versie, de hegemonische lingua franca van de literaire wereld. De kwestie blijkt tekenend voor de immer bedachtzame, sluwe en uiterst intelligente Coetzee. Onvermoeibaar blijft hij met steevast uitstékende romans, verhalenbundels, literaire kritieken en essays het denken van de lezer aan te scherpen.
Klassiek in verschillende opzichten
In uiterst sobere, secure en traditioneel afgemeten stijl voert Coetzee deze keer een oudere Poolse concertpianist op leeftijd op: een wat grijzende, ‘kadaverachtige’ man die wondermooi piano speelt en elke vorm van zelfpromotie vakkundig de nek omwringt. Op uitnodiging van een culturele kring in Barcelona speelt de vitale zeventiger Witold Walczykiewicz een concert dat grotendeels uit (controversiële) Chopinvertolkingen bestaat. Na dit recital gaat hij uit eten met het ontvangstcomité waaronder de twintig jaar jongere Beatriz. In haar vindt Witold naar eigen zeggen ‘rust’.
Eerst nog wimpelt zij diens pogingen tot toenadering af, maar als hij wat later in Mallorca enkele masterclasses piano ten beste geeft – “minder legato, minder emotie, meer spanning, meer lichtvoetigheid”, nodigt hij zijn muze Beatriz uit. Gaandeweg stelt zij, ondanks man en kinderen, zich beetje bij beetje meer ontvankelijker op ten aanzien van Witold. En zo komt het dat zij, enigszins stroef en eerder klinisch beschreven, kortelings het bed met elkaar delen.
Het menselijk tekort
In slechts een goede honderd pagina’s ontvouwt de schrijver een op klassieke leest geschoeid verhaal over de onmogelijke liefde tussen een man en een vrouw. Niet echt zo héél bijzonder, zou je zowaar denken. Ware het niet dat Coetzee in die erg economisch afgemeten vertelling allerhande filosofische ideeën en concepten vollédig naar zijn eigen literaire hand zet. Overigens, zoals weleens vaker het geval is in het werk van Coetzee, blijken diens personages bij uitstek te maken te hebben met het menselijk tekort.
Telkens weer vindt Coetzee de meest eenvoudige, directe bewoordingen voor de soms uiterst wispelturige wegen van het hart. Vanuit dat perspectief beschouwd zou je deze nieuwe roman van Coetzee – argumenteerbaar zowat de belangrijkste, op dit ogenblik nog levende auteur op de wereldbol – probleemloos kunnen opvatten als een eerder melancholische meditatie op de betekenis van het bestaan. Veelzeggend in dat opzicht is dan ook een van de slotpassages in ‘De Pool’. Poëzie blijkt daarin finaal slechts een ‘pathetisch’ project dat vrijwel nergens toe leidt.
Taal en betekenis
‘De Pool’ behandelt niet enkel existentiële kwesties maar benadrukt ook nadrukkelijk de complexiteit van taal en communicatie. Zo spreekt Witold bijvoorbeeld geen woord Frans of Spaans, anderzijds ziet Beatriz zich voor de analyse van Witolds’ nagelaten gedichtenbundel genoodzaakt een professioneel vertaler in te schakelen. Misschien wel het meest opmerkelijke aan Coetzees’ negentiende (!) roman is hoe ontzéttend precies hij omgaat met aspecten zoals woordkeuze en formulering. Zo slaagt hij er als geen ander in om een enkel woord of zin aanleiding te doen geven tot diepe(re) reflectie. Illustratief voor de roman is onder meer volgende passage:
Zij laat een dag voorbijgaan terwijl ze over dat voor jou piekert. Wat die woorden ook betekenen in het Engels, wat ze ook betekenen in het Pools dat vermoedelijk aan het Engels ten grondslag ligt, wat betekenen ze echt? Dat hij hier voor haar is zoals bij de bakker voor brood? En wat betekent hier trouwens? Wat schiet hij ermee op als zijn hier Girona is en het hare Barcelona? Of is hij hier voor haar zoals je in een kerk bent voor God?
Betrouwbaarheid van een vakverteller
Het mooie is dat je hier écht te maken hebt met een vakman. Er zijn immers maar bitter weinig schrijvers die de kunst verstaan om in de meest heldere en precieze bewoordingen een hele wereld op te kunnen tekenen. In zes hoofdstukjes van min of meer gelijke lengte formuleert J.M. Coetzee, scherp en uiterst geconcentreerd, misschien wel het ultieme antwoord op een eeuwenoud raadsel. Fans van Coetzee kunnen op beide oren slapen: ‘De Pool’ is weer helemaal het type roman dat bij lectuur achteraf zoveel meer vragen oproept dan aan het begin.
