Cesaire’s klassieke betoog over het kolonialisme blijft actueel
Aime Césaire, ‘Over het kolonialisme’ 
Ook nu blijft Aimé Césaires’ klassieke betoog over het kolonialisme actueel. Het roemruchte, door poëzie vervulde essay, vertaald door Gracia Ndjako, wordt voor het eerst heruitgebracht en van de nodige context voorzien. Het essay werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1950, het moment waarop de macht en hegemonie van de oude wereldrijken begon af te nemen en Europa de nasleep van een wereldoorlog tegen het fascisme nog duidelijk voelde. Revolutie hing overal in de lucht. Césaire (°1913-2008) verwerkte die hang naar revolte in een ziedend ijkpunt in de anti-koloniale literatuur. Net zoals Frantz Fanon, een leerling van Césaire, dat met eigen publicaties (‘Zwarte huid, witte maskers’ – over de traumatische effecten van kolonialisme) zou gaan doen.
Verscheurde identiteit
Césaire werd geboren in Basse Pointe op het eiland Martinique, een toenmalige Franse kolonie. Hij voelde zich nooit echt thuis in de vaak kleinburgerlijke Antilleaanse wereld waarin hij opgroeide. Het was pas tijdens zijn studies in Parijs dat hij aansluiting vond bij gelijkgestemde studenten zoals de dichter Leopold Sédar Senghor, die later president van Senegal zou worden. In het turbulente Parijs kwam Césaire in contact met literatuur die zowel uitgesproken modern als Zwart was, met auteurs uit de Harlem Renaissance zoals de Afrikaans-Amerikaanse dichter Langston Hughes of Claude McKay.
Het zette Césaire aan tot de ontwikkeling van literair-culturele tijdschriften en allerhande publicaties zoals ‘Légitime défense’ en in samenspraak met Leon Gontran Damas en Birago Diop ook ‘L’étudiant noir’, waarin de roemruchte notie van ‘négritude’ voor het eerst opdook. Die tijdschriften en ideeën vormden de basis voor woelige, levendige en vaak erg verhitte debatten rondom identiteit, waaruit de négritude voortkwam, een reactie op het onderdrukkende Franse koloniale systeem, die ook politiek-activistische dimensies kreeg. De eis tot assimilatie werd verworpen en de herontdekking van de diepe, rijke Afrikaanse wortels werd terug voorop geplaatst.
Het komt onder meer tot uiting in de verschroeiende intensiteit en gloeiende woede waarmee Césaire bitter zijn pleidooi van zich af schrijft. Daarbij schuwt hij de grote woorden niet. ‘Decadent, aangetast, stervend en hypocriet’, stelt Césaire, ‘is het hoe het superieur geachte Europa folteringen, martelingen, verkrachtingen en geweld in naam van de koloniale missie accepteert en rationaliseert’.
Poëtische kennis
In dit essay ontkracht Césaire, furieus en woedend, allerlei denkbeelden van de toen heersende beschavingsmissie, om vervolgens tot de conclusie te komen dat Europa moreel en spiritueel onverdedigbaar is. Zo wijst hij onder meer de zuiver wetenschappelijke kennis af die ‘telt, meet, classificeert en doodt’. Daartegenover plaatst hij de poëtische kennis die ‘ontstaat in de grote stilte van de wetenschappelijke kennis’ en veel verder reikt dan wat aan de oppervlakte waarneembaar is.
Opmerkelijk is vooral Césaires van poëzie doordrongen taal. Literatuur en poëzie werden immers beschouwd als heel erg invloedrijke werkmiddelen voor emancipatie, de eis tot zelfbeschikking en bewustzijn:
‘Maar als we met dat alles breken en de diepte peilen, is wat we zullen vinden fundamenteel Zwart.‘
Klassiek en tijdloos
Césaires’ betoog blijft ook nu van essentieel belang. Mede door de impuls van het eveneens naar onze contreien overgewaaide Black Lives Matter project is er gaandeweg steeds vaker aandacht voor dekolonisatie, onder meer in bibliotheken, musea en universiteiten, alsook in de publieke ruimte, waar de strijd blijft woeden. Alleen drukte Césaire hartstochtelijk en met vurige woede die anti-koloniale gedachten zo’n goede zeventig jaar geleden al uit in dit klassiek geworden en door surrealistische dichters als Breton en Rimbaud geïnspireerde ‘Betoog over het kolonialisme’:
‘Mijn punt is dat niemand onschuldig koloniseert en dat ook niemand ongestraft koloniseert.’
‘Betoog over het Kolonialisme’ is een klein en dun boekje vol grote ideeën, een soms bittere, maar vooral woedende aanklacht waarvan de impact en invloed tot op vandaag blijven gelden.
